نگاهی به تاریخچه عطر

هزاران سال است که عطرها مورد استفاده قرار می گیرند، به ­طوری­ که نمونه هایی از آن­ها در مصر باستان، امپراتوری روم، بین النهرین و امپراتوری پارس کشف شده اند. تاریخچه عطر نشان می دهد که در گذشته از عطرها برای بهداشت و پاکیزگی در مجالس و به عنوان سمبل اشرافیت استفاده می شد. اما امروزه این ماده دوست داشتنی در انواع بسیار متفاوت و متنوعی در اختیار همه قرار دارد. در این مطلب قصد داریم به بررسی تاریخچه تولید و استفاده از عطر در فرهنگ های مختلف جهان می پردازیم.

تاریخچه عطر در سراسر جهان

مردم در طول سال ها از عطر به روش های مختلف استفاده کرده اند. پیش از آنکه عطر تبدیل به موضوع مهمی در صنعت مد شود، در گذشته از آن برای تشخیص اشراف استفاده می شد. از آنجایی که عطرها گران بودند و سخت به دست می آمدند، در بسیاری از مناطق فقط طبقه های بالای جامعه به آن دسترسی داشتند. بر اساس آنچه که در تاریخ ثبت شده اولین سازنده عطر یک شیمیدان زن به نام تاپوتی بود. داستان هایی راجع به او بر روی لوحی خشتی در بین النهرین یافت شده است که مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد است.

کاربرد عطر در زمان های قدیم

در طول قرون متمادی، تمدن های مختلف، روش های جالبی برای استفاده از عطرها و رایحه ها داشتند. با اینکه از عطر و بخور دادن بیشتر در مراسم ها و آیین ها استفاده می شد، اما از آن ها برای معطر کردن حمام و بدن نیز استفاده می شد. در برخی از تمدن ها، که مهم ترینشان مصر باستان بود، از عطرها حتی در مراسم خاکسپاری نیز استفاده می شد. همچنین از عطرها به منظور پاکسازی استفاده می کردند. چین باستان و اروپائیان قرون وسطایی معتقد بودند که عطر هوا را تصفیه می کند و از سرایت بیماری ها جلوگیری می کند.

پزشکان باستان برای معالجه عفونت و حتی بیماری های روانی از عطرهای دارویی استفاده می کردند. از سایر کاربردهای اولیه عطر می توان به اثرات ضد پیری و کمک به بهبود زیبایی اشاره کرد. در قدیم حتی دستکش های معطر وجود داشت و به صابون ها عطر اضافه می شد تا به تمیزی و تقویت بدن کمک کند. در ادامه نگاهی به تاریخچه عطر در تمدن های مختلف می اندازیم.

مصر باستان

عطر در طبقه مرفه مصر از اهمیت زیادی برخوردار بود. در حقیقت، اساطیر مصر حتی از خدای نِفِرتِم به عنوان خدای عطر یاد می کنند، به­طوری­که در نقش و نگارهای باستانی، او اغلب در حال حمل نیلوفرهای آبی، که یک ماده معمول در تولید عطرهای باستانی بود، تجسم شده است.

مصری ها از طریق تقطیر مواد طبیعی با روغن های بدون بو، عطر تهیه می کردند. محبوب ترین رایجه ها از گل های محلی، میوه ها و چوب های معطر گرفته می شد. از بخور هم به صورت تشریفاتی استفاده می شد و تجارت بخور و نوعی صمغ به نام میر، نقش مهمی در روابط بین الملل مصری ها بازی می کرد. گفته می شود که رهبران بزرگ مصر مانند ملکه کلئوپاترا و ملکه هتشپسوت از عطرها برای معطر کردن بدن، حمام و  محل زندگی خود استفاده می کردند و حتی عطرها را با خود به قبر می بردند.

ایران باستان

ایرانیان باستان هم کمتر از مصری ها در استفاده از عطرها نبودند. آنها صدها سال بر تجارت عطر حکومت می کردند و به عنوان مخترعان عطر غیر روغنی شناخته می شوند. در دوره ساسانیان، تولید عطر و اسپری کردن مایعات بسیار رواج داشت.

با نگاهی به تاریخچه عطر در می یابیم که عطر جایگاه والایی در جامعه اشراف فارسی داشت. پادشاهان پارسی اغلب “عطرهای مخصوص” خود را داشتند که همراهان و نزدیکانشان مجاز به استفاده از آن ها نبودند. در نقوش باستانی، پادشاه داریوش، با تصاویری که بطری های عطر یا بخور خود را در دست دارد، نشان داده شده است. یا خشایار شاه هم با گل های زنبق که اغلب در تولید عطر استفاده می شده، تصویر شده است. اسناد تاریخی بدست آمده نشان می دهد که تجهیزات ساخت عطر و كارگاه های تولید عطر در ایران باستان فراوان بوده و آن ها دوست داشتند كه برای تولید عطر، فرآیندهای تقطیر مختلفی را آزمایش كنند.

هند باستان و چین

زمانی که اروپایی ها به عطر پشت کرده بودند، فرهنگ های دیگر مشغول استفاده و لذت بردن از آن بودند. به عنوان مثال، عطر در قلب آیین مقدس تانتریک هند قرار داشت که در مراسم ها و معابد آن ها استفاده می شد.

چینی های باستان هر روز به بسیاری از وسایل روزمره خود مثل جوهرهایی که با آن ها می نوشتند و یا چیزهایی که روی آن ها می نوشتند، عطر تزریق می کردند. آن ها همچنین در فضاهای خاص مانند خانه ها و اماکن عبادی از عطر استفاده می کردند. چینی ها همچنین از عطر برای ضد عفونی کردن و تمیزی استفاده می کردند، زیرا معتقد بودند که عطر می تواند به دفع بیماری از اتاق منزل کمک کند. به طور کلی، آن ها کمتر به معطر کردن بدن خود با رایحه ها توجه می کردند. درحالی که بیشتر به استفاده از آن برای عطر آگین کردن دنیای اطراف خود علاقمند بودند.

در دوره سلسله های سو و سونگ، اشرافیون چینی شروع به استفاده از عطرهای شخصی کردند و مواد لازم را از طریق جاده ابریشم وارد کردند. توسط سلسله های یوان، مینگ و چینگ، استفاده از عطر در بین مردم رواج یافته بود. رایحه های شرقی به شدت روی گیاهان و ادویه ها متمرکز بودند که بسیاری از آن ها نیز برای غذا و دارو مورد استفاده قرار می گرفتند.

رم باستان

جالب است بدانید که رومیان و یونانیان باستان مراحل ساخت عطرهای خود را به دقت مستندسازی می کردند. به همین دلیل است که امروزه چندین عطر یونانی-رومی بازسازی شده اند. یکی از این عطرها از قدیمی ترین کارخانه های تولید عطر در جهان است که قدمت آن به حدود سال 1850 قبل از میلاد مسیح بر می گردد. فرقه باستانی آفرودیت، که الهه عشق را می پرستیدند، از عطرها و رایحه ها در معابد و ارائه خدمات عبادی خود استفاده می کردند. اما عطر فقط برای مقاصد مذهبی مورد استفاده قرار نمی گرفت. این امر، یک اتفاق مهم در تاریخچه عطر و بخش بزرگی از فرآیند تحول رم از یک روستای کوچک به یک مرکز جهانی بود.

تخمین زده می شود که رومی ها حدود 2800 تن کندر وارداتی و 550 تن صمغ میر در سال استفاده می کردند. به­طوری­که از این مواد در حمام های عمومی برای معطر کردن آب و در وسایل مراقبت از بدن مانند مومیایی ها، روغن ها و عطرهای مخصوص پوست و مو استفاده می شد. البته برخی از رومیان، مانند پلینی بزرگ، استفاده از عطرها را به­خاطر قیمت بالا و بی فایده بودنشان محکوم کردند. هنگامی که رم سقوط کرد، چنین تجملاتی ممنوع شد و عطرها محبوبیت خود را در اروپا تا صدها سال دوباره از دست دادند.

اروپای قرون وسطی و رنسانس

در حدود قرن یازدهم میلادی، اروپایی ها شروع به بازگرداندن مواد و فنون ساخت عطر به اروپا کردند. آن ها روش تقطیر گلبرگ های گل رز و مواد مورد نیاز تولید عطر را از شرق آسیا و آسیای میانه به دست آوردند. در طی طاعون بوبونیک، پزشکان ماسک هایی پر از گیاهان، ادویه جات و روغن های معطر را برای جلوگیری از بیماری بر صورت خود می نهادند. این عقیده که روغن ها و مواد معطر می توانند “بوی تعفن” را از بین ببرند، به محبوبیت استفاده از رایحه ها در اروپای قرون وسطایی کمک بسزایی نمود.

در قرن چهاردهم میلادی، ایتالیایی ها تقریباً فرایند ساخت عطر را کامل کردند و عطرهای مایع شروع به جایگزین شدن به جای عطرهای جامد کردند. کاترین دو مدیسی، یک ایتالیایی ثروتمند که در سال 1519 با پادشاه فرانسه ازدواج کرد، به خاطر بردن عطر به سایر نقاط اروپا شهرت پیدا کرده است. رنه لو فلورنتین، تولید کننده عطر، رایحه ای انحصاری برای او، از شکوفه نارنج و ترنج تولید کرد. البته اشراف دیگری مانند الیزابت ملکه مجارستان، به گسترش محبوبیت عطر در اروپا کمک کردند.

با این اتفاقات عطر شروع به تبدیل شدن به یک ابزار مهم در صنعت مد کرد. زنان و مردان اروپایی عطر را بر بدن، لباس و کلاه گیس خود می زدند. مردم ترکیبات پیچیده تری مانند عنبر و مشک که از حیوانات گرفته شده بودند را امتحان می کردند. از آنجا که حمام کردن به طور منظم هنوز یک عمل غیرمعمول بود، از این عطرها برای پوشاندن بوی بد بدن استفاده می شد. استفاده از عطر امری مطابق مد روز بود و به تمایز طبقات بالا از افراد عادی جامعه کمک می کرد.

عطر چطور ساخته شد؟

روش های تولید عطر در گذر زمان به طرز چشمگیری تغییر کرده است. این تغییرات با حمل مواد معطر در کیسه های کوچک شروع شده و به عطرهای مایعی که امروزه ما از آن استفاده می کنیم، ختم شده است.

تاریخچه عطر نشان می دهد که در گذشته عطر با استفاده از مواد طبیعی مانند پوست درخت، چوب، ریشه، برگ، گل ها و دانه ها ساخته می شد. اولین اسناد کشف شده نشان می دهد که تولید عطر در مصر و بین النهرین آغاز شد و سپس توسط ایرانیان و رومی ها توسعه یافت. این تمدن های کهن، اغلب مواد معطر را به موم، برای استفاده در مراسم های مذهبی و یا مسح کردن اجسادشان، تبدیل می کردند. صمغ میر و کندر از درختان استخراج و در حالی که گیاهان دیگری مانند گلاب و نعناع به آن ها اضافه می شد، برای بخور دادن استفاده می شدند.

با گسترش مسیرهای تجاری، دسترسی به رایحه های متنوع تری نظیر ادویه ها و گیاهان غیر بومی فراهم شد. این مواد اغلب در آب خیسانده شده و از آن ها برای تولید محصولات مرتبط با آروماتراپی استفاده می کردند. در گذشته از ظروف ساخته شده از چوب و خاک رس به عنوان بطری های عطر استفاده می کردند که در طی سالیان متمادی بطری های شیشه ای با رنگ های زیبا، جایگزین آنها شدند. البته جالب است بدانید که در آن زمان از ظرف های دست ساز و حتی سنگ های قیمتی گود نیز برای حمل عطر استفاده می شد.

عطر در دنیای مدرن

عطرها و رایحه های امروزی توسط میلیون ها نفر استفاده می شوند و به عنوان اکسسوری محبوب در دنیای مد به حساب می آیند. از ترکیبات طبیعی و مصنوعی برای تهیه عطرها استفاده می شود که شامل چندین لایه رایحه و نت های پیچیده مختلف است. امروزه صدها نوع عطر وجود دارند که از جمله آنها می توان به عطرهای کلاسیک و همچنین عطرهای سبلریتی (که با توجه به محبوبیت سلبریتی ها به فروش دست پیدا می کنند) اشاره کرد. عطرها از نظر قیمت هم بسیار گران و هم نسبتاً ارزان قیمت هستند که در غلظت های مختلفی در بازار موجود می باشند.